Mâm cỗ của các gia đình từ trung lưu đến bậc sang quý ở Hà Nội nói riêng và miền Bắc nói chung ngày xưa bao giờ cũng phải đủ "8 đĩa 8 bát" chế biến kỹ càng,âmcỗTếtlưukýứcxưkeo ty so bày biện cẩn trọng.

Có một mâm cỗ xưa hào hoa và sang trọng không phải qua số món, không phải vì âm cao cỗ đầy mà qua những cách chế biến và thưởng thức ẩm thực đầy tinh tế. Có cả một câu chuyện dài về nếp nhà, lối sống và văn hóa từ khái niệm "cỗ" cho đến quá trình chuẩn bị nguyên liệu, cắt đặt người làm... rồi ứng xử trên - dưới quanh mâm cỗ của mỗi nhà.

Sang quý mâm cỗ "bát trân"

Ai đó, nếu đã biết qua về mâm cỗ cổ truyền hẳn thấy mâm cỗ Bắc bài bản và thường rất khắt khe để giữ truyền thống từ xa xưa của dân tộc. Theo truyền thống, mâm cỗ thường có tối thiểu bốn đĩa, bốn bát tượng trưng cho tứ trụ, bốn mùa và bốn phương. Một số gia đình giàu có thì chuẩn bị đến tám đĩa và tám bát, đó là chưa kể một đĩa bánh chưng xanh, đĩa xôi gấc màu đỏ tươi, một đĩa dưa hành nén.

Tám bát thường là bát măng lưỡi lợn hầm chân giò, một bát bóng bì, một bát mực nấu, su hào thái chỉ ninh kỹ, một bát nấm thả, một bát bóng cá mú trong suốt, một bát chim hầm để nguyên cả con, một bát gà tần. Trong đó 6 món đầu tiên là không thể thiếu còn 2 món cuối có thể thay đổi... Ấy thế nhưng cũng có nhà phú gia bầy cỗ có thêm bào ngư, vây cá, yến, long tu, cũng là thêm phần long trọng cho mâm cỗ nhà mình. Tám đĩa, gồm một đĩa thịt gà, một đĩa giò lụa, một đĩa giò thủ, một đĩa chả quế, một đĩa thịt đông, một đĩa gà rán (hoặc thịt quay) hay nem (hoặc lạp xưởng hấp thái mỏng). Số lượng món với những nhà cầu kỳ đến đây vẫn còn chưa dứt. Tùy theo sự khéo léo của người làm cỗ hoặc tùy theo mùa, mâm cỗ còn có thêm một món rán hoặc nướng. Nước chấm theo từng món cũng phải riêng biệt. Muối chanh hạt tiêu để chấm thịt gà, nước mắm ngon để chấm giò lụa, tương ớt để ai thích vị cay thì chấm gà quay hay lạp xưởng... Tùy từng gia đình mà có thể cho thêm những món như nộm, xào. Món tráng miệng có mứt sen, mứt quất, mứt gừng, chè kho... Lớp nhà trung lưu thì cỗ thường làm 6 bát, 6 đĩa, giản tiện đi như bỏ yến, bỏ long tu hoặc vây cá, nhà kém hơn nữa thì giữ lại còn 6 đĩa, 3 bát.

Mâm cỗ tết miền Bắc thường có bốn đĩa và bốn bát chính.